ชาวโรฮิงญาเป็นกลุ่มคนที่มาจากรัฐยะไข่ ประเทศเมียนมา ซึ่งมีพรมแดนติดกับบังกลาเทศทางตอนเหนือ พวกเขาส่วนใหญ่เป็นชาวมุสลิมซึ่งอาศัยอยู่ในประเทศที่นับถือศาสนาพุทธเป็นส่วนใหญ่มานานหลายศตวรรษ ทางการเมียนมาได้แย้งและประกาศว่าพวกเขาเป็นผู้อพยพอย่างผิดกฎหมายจากบังกลาเทศ

ก่อนการปราบปรามของทหารในเดือนสิงหาคม 2560 ชาวโรฮิงญาประมาณ 1.1 ล้านคนอาศัยอยู่ในประเทศเมียนมา

อันวาร์ อาราฟัต อายุ 15 ปี อาศัยอยู่ในค่ายผู้ลี้ภัยจัมโตลี กล่าวกับคนหนุ่มสาวทั่วโลกว่า “ฉันอยากจะพูดกับคนหนุ่มสาวในช่วงวัยเดียวกับฉันทั่วโลก โปรดใช้ชีวิตและใช้โอกาสที่คุณมีให้มากที่สุด ตัวฉันเองและเพื่อนผู้ลี้ภัยชาวโรฮิงญาไม่มีโอกาสเช่นนั้น” บังคลาเทศ 2022 @Saikat Mojumder/MSF

การใช้ความรุนแรงแบบกำหนดเป้าหมาย

ชาวโรฮิงญาหลายแสนคนหลบหนีหลังจากที่รัฐบาลเมียนมาเพิ่มระดับความรุนแรงของปฏิบัติการทางทหาร เพื่อตอบโต้การโจมตีที่เกิดจากกองทัพกอบกู้โรฮิงญาแห่งอาระกันในปี 2560

ชาวโรฮิงญาเดินทางไปยังคอกซ์ บาซาร์ด้วยการเดินเท้า บนเรือ และบางครั้งก็โดยการลุยผ่านแม่น้ำที่แยกชายแดนบังกลาเทศ-เมียนมา

สิ่งนี้ทำให้ชาวโรฮิงญาได้รับการเสนอชื่อโดยองค์การสหประชาชาติในปี 2556 ให้เป็นชนกลุ่มน้อยที่ถูกข่มเหงมากที่สุดในโลก

จากการสำรวจขององค์การแพทย์ไร้พรมแดน ระหว่างวันที่ 25 สิงหาคม ถึง 24 กันยายน 2560 ชาวโรฮิงญาเสียชีวิตอย่างน้อย 6,700 คน โดยการประมาณการผู้คนเสียชีวิตจากการถูกสังหารอย่างน้อย 6,500 ราย รวมถึงเด็กอายุต่ำกว่า 5 ขวบ จำนวน 730 ราย สิ่งเหล่านี้ยืนยันรายงานขององค์กรข่าวระหว่างประเทศเกี่ยวกับความรุนแรงแบบกำหนดเป้าหมาย ซึ่งรัฐบาลเมียนมายังคงปฏิเสธ

ชาวโรฮิงญานับว่าเป็นชาวต่างชาติในเมียนมา ภายหลังการประกาศใช้กฎหมายพลเมืองในปี 2525 กฎหมายดังกล่าวไม่ยอมรับว่าพวกเขาเป็นหนึ่งใน "ชนพื้นเมือง" ของเมียนมา

ในขณะที่รัฐบาลเมียนมาเสนอการเป็นพลเมืองผ่าน "การฝึกเพื่อได้รับยืนยัน" ชาวโรฮิงญาไม่เต็มใจที่จะรับบัตรพิสูจน์สัญชาติ (NVC1) ซึ่งแม้จะถือครองไว้ พวกเขาก็ยังไม่สามารถเคลื่อนไหวได้อย่างอิสระภายในรัฐยะไข่หรือภายในประเทศ รวมถึงเข้าถึงบริการที่จำเป็นได้อย่างจำกัด เนื่องจากอุปสรรคของระบบราชการและแนวทางปฏิบัติในการเลือกปฏิบัติอื่นๆ

“เราไม่ได้ไร้สัญชาติ เรามาจากเมียนมา บรรพบุรุษของเรามาจากเมียนมา” – อาบู อาหมัด อายุ 52 ปี หนีไปบังกลาเทศเพื่อรับการรักษาอาการอัมพาตของลูกสาว บังกลาเทศ 2018 @Ikram N'gadi/MSF

25 สิงหาคม 2560 ผู้ลี้ภัยชาวโรฮิงญาทั้งหมด 745,000 คน หลบหนีไปยังบังกลาเทศ ผู้ลี้ภัยจำนวนมากถูกรวมเข้ากับกลุ่มผู้ลี้ภัยที่เดินทางมาถึงก่อนหน้าภายในค่ายผู้ลี้ภัย ซึ่งต้องอาศัยอยู่ในสภาพที่ยากลำบากอยู่ก่อนแล้ว

ปัจจุบัน เขตคอกซ์ บาซาร์ เป็นที่ตั้งของผู้ลี้ภัยเกือบล้านชีวิต ทำให้ที่นี่กลายเป็นค่ายผู้ลี้ภัยที่ใหญ่ที่สุดในโลก

ที่พักพิงชั่วคราวที่ชาวโรฮิงญาอาศัยอยู่ อยู่ใต้สภาพอากาศที่รุนแรงและอุบัติเหตุไฟไหม้มาตั้งแต่ปี 2560 - บังคลาเทศ 2565 @Saikat Mojumder/MSF

ชาวโรฮิงญายังเสี่ยงชีวิตบนเรือข้ามทะเลอันดามันเพื่อหลบหนีไปยังประเทศอื่นๆ เช่น มาเลเซีย ไทย อินโดนีเซีย กัมพูชา และลาว

การพลัดถิ่นของผู้คนจำนวนมากในช่วงเวลาระยะสั้นครั้งนี้นับว่าเป็นการพลัดถิ่นที่ใหญ่ที่สุดในโลกในประวัติศาสตร์สมัยใหม่

บังกลาเทศ

“การใช้ชีวิตในค่ายเป็นเรื่องยากลำบาก พื้นที่เล็กคับแคบ และไม่มีพื้นที่ให้เด็กได้เดินเล่น” – อาบู ซิดดิก ผู้อาศัยอยู่ในคอกซ์ บาซาร์ ประเทศบังกลาเทศ

นับตั้งแต่ปี 2560 เป็นเวลา 5 ปีแล้วที่ชาวโรฮิงญามากกว่า 770,000 คนหลั่งไหลเข้าสู่คอกซ์บาซาร์ พวกเขาเข้าไปอาศัยร่วมกับกับชาวโรฮิงญามากกว่า 250,000 คนที่ใช้ชีวิตอยู่ก่อนหน้า ปัจจุบัน ผู้คนเกือบ 1 ล้านคนอาศัยอยู่ในพื้นที่ราว 25 กิโลเมตรทางใต้ของเมืองคอกซ์ บาซาร์

รัฐบาลบังกลาเทศยินดีต้อนรับผู้ลี้ภัยชาวโรฮิงญาที่หลบหนีความรุนแรงในเมียนมา และรับภาระส่วนใหญ่ในการจัดหาที่พักพิงและความช่วยเหลือด้านอาหารในช่วงเริ่มต้นของการหลั่งไหลเข้ามาในปี 2560 ในความร่วมมือกับรัฐบาลบังกลาเทศและผู้มีส่วนร่วมอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง  จับมือเพื่อช่วยเหลือชาวโรฮิงญาในค่ายผู้ลี้ภัยในเขตคอกซ์ บาซาร์ องค์กรพัฒนาเอกชนหลายแห่งทำงานในค่ายเพื่อสนับสนุนความต้องการขั้นพื้นฐานบางส่วน รวมถึงการจัดเตรียมวัตถุดิบในการทำอาหาร (ส่วนใหญ่เป็นข้าวและน้ำมัน) แก๊สหุงต้ม บริการน้ำอุปโภคบริโภค และสุขาภิบาล การศึกษาขั้นพื้นฐาน (จนถึงโรงเรียนประถมศึกษาเท่านั้น) และบริการดูแลสุขภาพเบื้องต้น อย่างไรก็ตาม บริการเหล่านี้แทบจะไม่ครอบคลุมความต้องการของผู้ลี้ภัยในค่ายเกือบ 1 ล้านคน

ทางการบังคลาเทศและชุมชนเจ้าบ้านยังรู้สึกไม่สบายใจมากขึ้นกับสิ่งที่พวกเขามองว่าการทำงานในระดับนานาชาติกำลังละเลยเพื่อค้นหาวิธีแก้ไขวิกฤตินี้ เจ้าหน้าที่ยืนยันว่าการส่งตัวกลับประเทศควรเกิดขึ้นโดยเร็วที่สุด และการพังพิงในบังคลาเทศจะต้องคงอยู่เพียงชั่วคราว สิ่งนี้สะท้อนผ่านลักษณะของที่พักพิงผู้ลี้ภัยภายในค่าย เช่นเดียวกับสิ่งอำนวยความสะดวกขององค์กรพัฒนาเอกชนทั้งหมดที่ปฏิบัติการอยู่ที่นั่น สิ่งปลูกสร้างทั้งหมดภายในค่ายจำเป็นต้องใช้เฉพาะวัสดุโครงสร้างที่ไม่ถาวรเท่านั้น (เช่น ไม้ไผ่และกระดานไม้)

“ฉันแก่แล้วและกำลังจะตายในไม่ช้า ฉันสงสัยว่าฉันจะได้เห็นบ้านเกิดของฉันก่อนที่ฉันจะตายหรือไม่ ความปรารถนาของฉันคืออยากหยุดลมหายใจสุดท้ายของฉันในเมียนมา” โมฮาเหม็ด ฮุสเซน ชาวโรฮิงญาวัย 65 ปี แบ่งปันความปรารถนาของเขากับองค์การฯ - บังกลาเทศ 2022 @Saikat Mojumder/MSF

ที่แย่กว่านั้นคือ วิกฤตการณ์ทั่วโลกแบ่งความสนใจด้านมนุษยธรรมต่อชาวโรฮิงญา ตามประกาศของ UNOCHA เงินทุนสำหรับแผนเผชิญเหตุร่วมชาวโรฮิงยา (JRP) ลดลงจาก 629 ล้านดอลลาร์ในปี 2563 เหลือ 602 ล้านดอลลาร์ในปี 2564 ณ เดือนสิงหาคม 2565 เงินทุนอยู่ที่เพียง 266 ล้านดอลลาร์

เนื่องจากสภาพส่วนใหญ่ในค่ายย่ำแย่ ผู้คนที่พยายามหลบหนีส่วนใหญ่มักจะจ่ายเงินให้ผู้ลักลอบขนคนเข้าเมืองเพื่อพาพวกเขาไปยังมาเลเซีย อินโดนีเซียและไทยด้วย

ตั้งแต่เดือนธันวาคม 2563 เพื่อสร้างมาตรการที่ชัดเจนในการลดความแออัดในค่ายผู้ลี้ภัย ทางการบังกลาเทศเริ่มย้ายชาวโรฮิงญาไปยังเกาะบาซันชาร์ ซึ่งเสี่ยงต่อการเกิดน้ำท่วมขนาด 40 ตารางกิโลเมตร จนถึงขณะนี้ (เดือนกรกฎาคม 2022) มีผู้ย้ายที่อยู่แล้วมากกว่า 27,000 คน

มาเลเซีย

ผู้ลี้ภัยชาวโรฮิงญาเดินทางไปยังมาเลเซียมานานกว่า 30 ปี โดยต้องเดินทางข้ามทะเลอันดามันที่เต็มไปด้วยอันตรายเพื่อค้นหาที่หลบภัยและความหวังสำหรับอนาคต อย่างไรก็ตาม ในมาเลเซีย ชีวิตของผู้ลี้ภัยยังคงเป็นการต่อสู้เพื่อศักดิ์ศรีและการยอมรับ มาเลเซียไม่ได้ลงนามในอนุสัญญาผู้ลี้ภัยแห่งสหประชาชาติปี 1951 และพิธีสารที่เกี่ยวข้อง นำไปสู่สถาวะที่ประเทศไม่ยอมรับหรือคุ้มครองผู้ลี้ภัยและผู้ขอลี้ภัยในกฎหมายภายในประเทศ ดังนั้น ผู้ลี้ภัยและผู้ขอลี้ภัยในมาเลเซียจึงถูกดำเนินคดีอาญา (เนื่องจากนับว่าเป็นการเข้าเมืองผิดกฎหมาย) และเข้าถึงบริการสาธารณะได้อย่างจำกัด รวมถึงการดูแลสุขภาพ

บัตรที่ออกโดยข้าหลวงใหญ่ผู้ลี้ภัยแห่งสหประชาชาติ (UNHCR) ให้ความคุ้มครองแก่ผู้ลี้ภัยและผู้ขอลี้ภัยที่ลงทะเบียนแล้ว แต่พวกเขายังคงขาดสถานะทางกฎหมาย ซึ่งหมายความว่าพวกเขามีความเสี่ยงที่จะถูกจับกุมและคุมขังอย่างต่อเนื่อง นอกเหนือจากการเผชิญกับอุปสรรคในการเข้าถึง การดูแลสุขภาพ การศึกษา และการจ้างงานทางกฎหมาย

ผู้ลี้ภัยจำนวนมากและชาวโรฮิงญา ไม่ว่าจะเป็นผู้ใหญ่หรือเด็ก ถูกควบคุมตัวในศูนย์กักกันคนเข้าเมืองทั่วประเทศ UNHCR ถูกปฏิเสธไม่ให้เข้าถึงศูนย์เหล่านี้ตั้งแต่เดือนสิงหาคม 2562 ส่งผลให้ UNHCR ไม่สามารถดำเนินการพิจารณาสถานะผู้ลี้ภัยได้ และไม่สามารถขอปล่อยตัวผู้ขอลี้ภัยและผู้ลี้ภัยที่ถูกควบคุมตัวได้

องค์การฯ สังเกตเห็นความรู้สึกต่อต้านชาวโรฮิงญาเพิ่มขึ้นนับตั้งแต่เริ่มมีการระบาดใหญ่ของโควิด-19 ในปี 2563 ซึ่งใกล้เคียงกับการเปลี่ยนแปลงรัฐบาล หลังจากมีข่าวการเดินทางมาถึงทางเรือใหม่หลายครั้งเมื่อต้นปี รัฐบาลได้แสดงจุดยืนที่รุนแรงต่อผู้ลี้ภัยชาวโรฮิงญาโดยป้องกันไม่ให้เรือเข้าถึงชายฝั่ง กระชับพรมแดนทางบกและทางทะเลของประเทศ และเพิ่มการจู่โจมโดยเจ้าหน้าที่ตรวจคนเข้าเมืองทั่วประเทศ โดยกำหนดเป้าหมายไปยังพื้นที่ที่ผู้ลี้ภัยและผู้อพยพอาศัยและทำงาน

มีรายงานการมาถึงของเรือลำใหม่ 3 ลำในเดือนพฤษภาคม 2565 องค์การฯ ทราบว่าการมาถึงเหล่านี้ประกอบด้วยผู้ชายมากกว่าผู้หญิง ซึ่งถือว่าแตกต่างไปจากแนวโน้มในอดีต ซึ่งการเดินทางส่วนใหญ่ดำเนินการโดยผู้หญิงและเด็กผู้หญิง มีรายงานว่า ผู้ลี้ภัยและผู้ขอลี้ภัยชาวโรฮิงญาที่เพิ่งมาถึงถูกตั้งข้อหาในศาล และขณะนี้อยู่ในเรือนจำหรือถูกควบคุมตัวโดยคนเข้าเมือง องค์การฯ ได้พยายามเข้าถึงบุคคลเหล่านี้เพื่อให้ความช่วยเหลือทางการแพทย์และการสนับสนุนด้านสุขภาพจิต ทว่า ความพยายามขององค์การฯ ไม่ประสบความสำเร็จ

เมียนมา

ชาวโรฮิงญาราว 600,000 คนยังคงอยู่ในรัฐยะไข่ โดยราว 140,000 คนอาศัยอยู่ในเขตสำหรับผู้พลัดถิ่น รวมถึงค่ายพักต่างๆ ที่พวกเขามีเสรีภาพในการเคลื่อนย้ายที่จำกัด ผู้ที่อาศัยอยู่ในหมู่บ้านยังต้องการเอกสารทางราชการที่มีราคาแพงในการเดินทางและเข้าถึงบริการขั้นพื้นฐานได้อย่างจำกัด

ในบรรดาชาวโรฮิงญาที่อาศัยอยู่ในรัฐยะไข่ การทำรัฐประหารของทหารไม่ใช่เปลี่ยนแปลงครั้งสำคัญสำหรับพวกเขา เพราะมันย่ำแย่มากก่อนวันที่ 1 กุมภาพันธ์ และตอนนี้ก็ยังแย่อยู่ แม้จะอาศัยอยู่ในเมียนมามาหลายชั่วอายุคนก็ตาม ภายใต้กฎหมายความเป็นพลเมืองเมียนมาร์ปี 1982 ชาวโรฮิงญาไม่ได้รับการพิจารณาให้เป็นหนึ่งใน “135 เชื้อชาติของชนพื้นเมืองอย่างเป็นทางการ” และด้วยเหตุนี้จึงถูกแยกออกจากการเป็นพลเมืองโดยสมบูรณ์ ทำให้พวกเขาไร้สัญชาติ สิ่งนี้นำไปสู่การละเมิดสิทธิมนุษยชนมากมาย พวกเขาถูกปฏิเสธเสรีภาพในการเคลื่อนย้าย และต่อมาก็เข้าถึงการรักษาพยาบาล การศึกษา และการดำรงชีวิต

ค่ายผู้ลี้ภัยยังคงคับแคบและสกปรก ไม่มีวี่แววว่าผู้คนจะได้รับอนุญาตให้กลับไปยังหมู่บ้านที่พวกเขาถูกขับไล่ออกไป และความจริงสำหรับหลายคนก็คือ บ้านของพวกเขาหายไปแล้วตลอดกาลหรือถูกครอบครองโดยกลุ่มชาติพันธุ์อื่น

เงื่อนไขการใช้ชีวิตในเมียนมาไม่สอดคล้องกับความพยายายามให้ชาวโรฮิงญากลับจากบังกลาเทศอย่างปลอดภัยและสมัครใจ ครอบครัวถูกแบ่งแยกไม่เพียงแต่ในหมู่ผู้ที่หลบหนีไปยังบังกลาเทศเท่านั้น แต่ยังรวมถึงเมื่อชาวโรฮิงญาเริ่มต้นการเดินทางที่เต็มไปด้วยอันตรายไปยังประเทศต่างๆ โดยเฉพาะมาเลเซีย เพื่อค้นหาโอกาสที่ดีกว่า ภาวะเหล่านี้มีผลกระทบร้ายแรงต่อสุขภาพจิตของผู้ที่เหลืออยู่ในเมียนมา

ผลกระทบของการยึดอำนาจของทหารจากการระบาดใหญ่ทำให้เกิดความวุ่นวายทางเศรษฐกิจในประเทศ โดยค่าจ๊าตพุ่งตรงเมื่อเทียบกับดอลลาร์ ส่งผลให้ราคานำเข้าพุ่งสูงขึ้น เชื้อเพลิงและอาหารมีราคาสูงขึ้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งในรัฐยะไข่ซึ่งต้องพึ่งพาการขนส่งสินค้าเข้ามาจากพื้นที่อื่นของประเทศ

ความตึงเครียดในรัฐยะไข่ระหว่างกองทัพอาระกันและกองทัพเมียนมาร์กำลังเพิ่มมากขึ้น แม้ว่าชาวโรฮิงญาจะไม่เกี่ยวข้องโดยตรงกับความขัดแย้งนี้ แต่ความไม่มั่นคงที่เพิ่มขึ้นอาจทำให้ชาวโรฮิงญาจมอยู่กับความรุนแรง และส่งผลกระทบต่อการทำงานขององค์การฯ และการเข้าถึงชุมชน

องค์การฯ เผชิญกับการกีดขวาง ณ จุดตรวจสอบ จุดตรวจของกองทัพเรือระหว่างทางไปคลินิกขององค์การฯ เมืองพัคตอใช้เวลาประมาณสองชั่วโมงโดยเฉลี่ย ทำให้เวลาเปิดทำการของคลินิกลดลงครึ่งหนึ่ง และการให้คำปรึกษาทางการแพทย์ลดลง 30% ในหนึ่งสัปดาห์ องค์การฯ ประมาณการว่าผู้ป่วยประมาณ 200 รายต่อสัปดาห์ที่ขาดโอกาสในการเข้ารับการรักษาพยาบาล