Sa magkakasunod na sakuna unang nakatrabaho ni Dr. Achmad Yusuf Toba, isang Indonesian, ang Doctors Without Borders. Kinuwento niya ang kanyang karanasan: 

“Noong nalaman ko na naghahanap sila ng mga doktor na tutugon sa trahedya, nagprisinta ako agad. Pagdating ko doon, nalaman ko na nagbibigay ng pangangalagang medikal ang Doctors Without Borders sa mga biktima ng mga sakuna sa Palu at Donggala. Ginagawa na nila iyon mula pa noong pangalawang araw nila sa rehiyon. Ang pangunahing tungkulin ko ay manggamot ng pasyente sa mobile clinic. Karamihan sa mga pasyente ko ay na-trauma, tulad ng babaeng napaso ng mainit na tubig habang tumatakbo siya palabas ng bahay noong lumindol. Marami rin akong pasyenteng nahihirapan dahil nabalian sila ng buto o may sugat sila. Iba-iba ang pagkalala ng kanilang mga sugat – may pasa, may hiwa, may malubha ang pagkakapinsala. Kasama rin sa mga ginawa ko ay ang tasahin ang evacuation centres na itinayo ng Doctors Without Borders, at magsagawa ng disease surveillance. Sa pamamagitan ng pagtutok sa mga indibidwal na pasyente, tinitiyak namin na ang pagpasa ng mga nakahahawang sakit tulad ng diarrhea, mga problema sa balat, at respiratory tract infections ay maiiwasan.” 

Nasa bahay si Elis at ang kanyang pamilya noong hinampas ng isang tsunami ang baybayin ng Sunda Strait. Ang kanyang bahay ay nasa baybayin ng Laba Kampong sa Cigondang Village, Labuan Sub-district. Magkatabi ang bahay nila ng kanyang mga magulang. 

Noong humampas ang unang alon, sumigaw ang asawa ni Elis na si Purwanto ng babala at tumakbo sa kabilang bahay para iligtas ang kanilang anak at ang mga magulang ni Elis. 

Mataas ang alon, mas mataas pa nga kaysa poste ng kuryente. Umaabot ng 7 hanggang 12 metro ang taas, winasak ng alon ang kanilang bahay hanggang naging durog-durog ito. Si Purwanto, 35 taong gulang, ay nasaktan nang nabagsakan ng yero ang kanyang kaliwang hita. Samantala, naipit naman si Elis sa gitna ng paminggalan at isang mesa, at napapaligiran siya ng mga durog na bahagi ng kanilang bahay. 

Sa kabutihang palad, kahit na nasaktan, nasagip ni Purwanto si Elis.  Naglakad ang mag-asawa ng dalawang kilometro papunta sa health centre sa Labuan. 

Sina Elis at ang kanyang asawa ay ginamot ng Doctors Without Borders team sa Labuan health centre. “Tiningnan nila ang kondisyon ko, at ang kondisyon ng anak ko. May mga pasa ako at pamamaga sa buong katawan ko. Pero salamat sa Diyos, ligtas naman ang anak ko.“ 

Inasikaso ng Doctors Without Borders team si Elis, at tiniyak na nakakakuha siya ng angkop na pangangalagang medikal. Tatlong araw siyang namalagi sa Labuan Health Centre. Samantala, si Purwanto at ang nanay ni Elis ay isinangguni sa ospital sa Pandeglang dahil sa malala ang kanilang mga tinamong sugat. Ang tatay ni Elis ay isinangguni rin sa ospital na yun dahil sa pinsala sa kanyang kaliwang kamay. 

Sampung araw matapos dumaan ang bagyo, inilarawan ni  Emergency Coordinator Caroline Seguin ang malalaking hamon sa paghahatid ng emergency aid.  

"Nagawa naming magpasok ng mahigit 150 na tao at daan-daang tonelada ng supplies sa bansa.  Hindi biro ang dami ng kinakailangan para sa pangangalagang pangkalusugan, lalo na’t dahil ang kondisyon ng kanilang mga tinitirhan ay hindi pa ganoon kalinis o kaayos.  Maaari silang magkaroon ng respiratory tract infections, pulmonya, at mga waterborne diseases.  

"Sa karamihan ng mga lugar na pinupuntahan namin, ang mga sistemang pangkalusugan ay napatid ng kalamidad, kaya’t kami’y nakatuon sa pagbabalik ng de-kalidad na pangunahing pangangalagang pangkalusugan at hospital services.  Sa Guian, isang tent hospital ang itinayo sa lote ng gumuhong ospital. Sa Tacloban naman, magbubukas ng inflatable hospital para sa lahat ng serbisyong medikal, katulad ng emergency room, inpatient department, at operating theatre.  

Magtatayo ang mga Doctors Without Borders ng maternity, obstetrics at gynaecology units. Malaki ang pangangailangan para sa mental health services. Isa itong napakahalagang aspeto ng aming tugon, at madaling ipatupad kung ikukumpara sa ibang mga serbisyo." 

Limandaang taong galing sa refugee camps sa Bangladesh ang sumubok na makarating sa Malaysia sakay ng kahoy na bangkang ginagamit sa pangingisda. Ginutom sila at binugbog ng mga smugglers sa kanilang dalawang buwang paglalakbay noong 2020. Lahat ng mga pasahero ay mga Rohingya mula Myanmar. Karamihan sa kanila ay 12 hanggang 20 taong gulang pero mayroon ding mga batang-bata pa. Hindi sila pinahintulutang dumaong sa Malaysia, kaya’t ang mga 400 na natirang buhay ay kinailangang sagipin ng Bangladeshi coastguard.

Inilarawan ni Amina*, isang 14 na taong gulang na batang Rohingya mula sa isang maliit na bayan sa kanlurang Myanmar, ang kanyang karanasan habang nakaupo sa ilalim ng umaapoy na araw at nakikipagsiksikan sa daan-daang tao sa loob ng mahigit dalawang buwan. “Kailangan, ganito ka umupo,” sabi niya habang niyayakap niya ang kanyang mga binti at idinidikit ang kanyang mga tuhod sa dibdib. “Namamaga at napaparalisa ang mga binti ng mga tao. May mga namatay at tinapon na lang sila sa dagat. Palutang-lutang lang kami sa dagat habang may namamatay araw-araw. Pakiramdam namin, galing kami sa impiyerno.” 

Ayon sa refugees, sinasaktan sila nang walang kadahilanan, at konting-konti lang ang binibigay sa kanilang tubig at pagkain. “Sobrang init at walang makain o mainom,” kuwento ni Amina. “Binigayn lang kami ng isang dakot ng dal at isang takip ng tubig sa bawat araw.” Ayon sa mga iba niyang kasama, madalas raw ay wala silang natatanggap na pagkain o tubig sa loob ng ilang araw. Dahil sa matinding uhaw, ang iba sa kanila ay uminom na ng tubig-dagat. 

Hindi pinayagan ang bangka na dumaong sa Malaysia, o kahit saang daungan, kaya’t napilitan din itong bumalik sa Bangladesh. Ilang araw bago makarating sa Bangladesh, iniwan ng mga smugglers ang bangka at ang mga pasahero nitong halos mamatay na sa gutom. Sinagip ng Bangladeshi coastguard ang 400 sa mga naiwan. Nagdala kami ng medical at mental health staff upang tumulong sa rescue at magbigay ng emergency care sa mga nanghihinang Rohingya. Ginamot ng mga medics ang may karamdaman at isinangguni nila sa ibang ospital ang mga may malnutrisyon at kumplikasyon dahil sa ibang kondisyon. Ang aming mental health teams ay nagbibigay ng counselling para sa mga naiwang buhay. 

“Karamihan sa mga taong ito’y nakaranas ng matinding stress, trauma, at takot. Nagdadalamhati sila para sa mga nawalang kapamilya, at may mga batang naulila,” sabi ni Hanadi Katerji, nars at medical team leader. 

“Sabi ng mga nagpapatakbo ng bangka: ‘Refugee ka kahit saan ka pumunta,” sabi ni Amina. “Sa Myanmar, refugee ka. Sa Bangladesh, refugee ka rin. Kahit dito sa bangka at sa Malaysia, itinuturing ka pa ring refugee. Mamamatay ka kahit saan ka mapunta.” 

Sa Hong Kong, naging alalahanin ang kalusugan ng kaisipan sa panahon ng pandemya, lalo na sa mga grupong madaling magkasakit ngunit maaaring hirap humingi ng tulong. Ayon sa isang survey, 72 % ng mga dayuhang domestic helpers na tumugon sa survey ang nakararanas ng matinding kalungkutan.  47% ay humingi ng tulong mula sa kanilang kapwa helper sa Hong Kong. 

Nagsagawa ang Doctors Without Borders ng pagsasanay para sa mga namumuno ng mga komunidad sa Hong Kong.  Itinuturo sa kanila ang mga kasanayan sa active listening at psychological first aid, upang magkaroon sila ng kakayahang suportahan ang kanilang mga kasamahan, nang may pang-unawa sa hangganan ng pagtulong sa iba.  

Ayon kay Karen Lau, Doctors Without Borders Mental Health Supervisor, “Limitado ang mapagkukunan ng pangangalaga para sa mental health ng mga dayuhang domestic helpers ng Hong Kong. Pero, nakita namin na ang kanilang kakaibang sense of community at ang kanilang mga pagkakaibigan ay maaring gamitin upang magbigay ng social support at paunlarin ang kanilang pang-unawa sa mental health. Makakatulong ito sa mga dayuhang domestic helpers na maprotektahan ang kanilang mga sarili,at maging ang iba, ngayong marami tayong kinakaharap na hamon.” 

Nagsagawa rin kami ng COVID-19 health education activities sa Hong Kong, namigay ng mga leaflets sa wikang Tagalog, Bahasa Indonesia at iba pang wika, nag-organisa ng mga sesyon kung saan maaaring magtanong at matuto. Isang emergency medical team ang lumapit sa mga piling populasyon sa Hong Kong: ang mga nakatatanda, mga naglilinis ng kalye, mga bulag, mga walang tirahan, mga katutubo, mga migrante at asylum seekers. Isang sesyon ng pagtatanungan ay inilaan para masagot ang mga agarang alalahanin. 

Sa simula pa lamang ng pandemyang dulot ng coronavirus, nabahala na ang mga tao sa Indonesia nang napabalitang may mga kaso na ng COVID-19 sa bansa.  Naglipana ang mga bali-balita, mga kathang-isip, at fake news. Pinaulanan ng tanong ang mga namumuno sa mga komunidad at ang mga opisyales.  Nagmakaawa ang mga mamamayan na mabigyan sila ng malinaw na impormasyon tungkol sa COVID-19. 

Masyadong maraming impormasyon ang pumapasok, at sari-sari ang mga pinanggagalingan nito— social media, chat groups, mga balita sa TV, sa radyo at sa diyaryo. Lumala ang sitwasyon ng idineklara ang Kalibata, isang Pancoran sub-district, bilang isang COVID-19 red zone. 

Sinuri ng isang Doctors Without Borders team ang sitwasyon sa Kalibata. Nadiskubre nilang laganap ang kalituhan at pangamba sa South Jakarta at nahihirapan ang mga taong makahanap ng mapagkakatiwalaan nilang pagkukunan ng impormasyon ukol sa COVID-19. 

“Nalaman namin na mga gustong-gusto ng mga lokal na health centres, o Puskesmas, ng aming suporta,” sabi ni Dr. Dirna Mayasari, deputy medical coordinator sa Indonesia. Inimbita ng Puskesmas ang community leaders, religious leaders at ang mga binigyan ng pagsasanay upang makapagsanay ng iba, sa isang pagpupulong kung saan maaari nilang ipahayag ang kanilang mga saloobin. 

“Kailangan ng komunidad ng malinaw na patnubay kung paano nila poprotektahan ang sarili nila laban sa COVID-19. Pero gusto rin nilang makipag-usap. Ang lahat ng impormasyon ay nakukuha nila sa pamamagitan ng one-way communication, ”paliwanag ni Mayasari. “Gusto nila ng oportunidad na makapagtanong, pag-usapan ang kanilang mga inaalala, at mabigyang-linaw kung aling paraan ang pinakamainam upang mapigilan ang pagkalat ng virus. Gusto rin nilang magbahagi kung paano magpalaganap ng impormasyon sa kanilang mga komunidad.” Dahil dito,nagdesisyon kaming dalhin ang impormasyon sa kanila, at magsimulang magsagawa ng pagsasanay na face-to-face para sa mga pinuno ng sambahayan. 

Isang malaking hamon ang COVID-19 para sa mga sistema ng pangangalagang pangkalusugan sa sari-saring konteksto, pero lalong mahirap ito para sa mga bansa kung saan may mga sagupaan, at sa mga bahagi ng siyudad kung saan malaki ang populasyon. Sa mga lugar kung saan limitado ang malinis na tubig, nagiging alalahanin ang kalinisan. Nagiging mas malaking hamon ang infection prevention and control kapag halos imposible ang physical distancing. 

Noong 2017, isang grupo ang lumusob sa Marawi, sa timog na bahagi ng bansa. Nagsagupaan ang grupo at ang hukbong sandatahan ng Pilipinas. Tumagal ang kaguluhan ng limang buwan at mga 370,000 na residente ang napilitang lumikas mula sa kanilang mga tahanan. Pagkalipas ng mahigit  tatlong taon, may mga 70,000 pa ring namumuhay sa mga pansamantalang masisilungan na hindi kanais-nais ang kondisyon, at itinatayang may 50,000 na nakikitira sa mga kamag-anak nila. Pagkatapos ng paglusob, tiniyak ng Doctors Without Borders na ang mga inilikas ay may access sa libreng malinis na tubig. Di kalaunan ay pinalawig ang suporta ng MSF, at naging kasama na ang mental health care. Sinuportahan na rin ang tatlong health centres sa lugar, kung saan ginagamot ang mga sakit na di nakakahawa tulad ng hypertension at diabetes ,  at nagbibigay din sila ng libreng gamot para rito. 

Noong nagsimula ang pandemya, at itinakda ang community quarantine, sinuspindi ang mga konsultasyon sa mga pasilidad. Dahil sa kakulangan ng mapagkukunan ng malinis na tubig, naging hamon para sa mga tao ang pagsunod sa mga rekomendasyon upang mapigilan ang pagkalat ng sakit.  Ang mga pasyenteng may di nakakahawang sakit , tulad ng hypertension o diabetes, ay madaling kapitan ng virus. Binisita ng Doctors Without Borders ang mga pasyente sa kanilang mga tahanan upang matiyak na patuloy silang tumatanggap ng kanilang mga gamot, at upang bigyan sila ng leaflet na may impormasyon ukol sa virus at paano protektahan ang kanilang sarili at ang kanilang mga pamilya. 

Sa Maynila, na siyang kabisera ng Pilipinas, ang mga bahay sa Tondo ay lubhang masikip, kaya’t ang home isolation rito ay halos imposible. Dahil sa paghigpit sa paggalaw at sa pagsara ng maraming maliliit na negosyo, marami ang nawalan ng hanapbuhay.  Upang matulungan ang mga nasa home quarantine, namigay kami ng higit pa sa 2,000 COVID-19 hygiene kits. Ang bawat kit ay naglalaman ng disposable masks, thermometer, alkohol, sabon, at contact card ng isang social worker. Halos ganito rin ang mga laman ng hygiene kits na ibinigay namin sa mga tumutulong sa amin sa komunidad. Dahil ang mga nasa home quarantine ay di makapagtrabaho, nakipagtulungan kami sa isang lokal na organisasyon, ang Missionaries of Charity, upang magbigay ng food packs kung kinakailangan.

Noong una, ang San Lazaro Hospital sa Maynila ay may dalawang COVID-19 intensive care  units na puwedeng tumanggap ng tig-sampung pasyente. May isang ward ito na may 20 kama, isang adult male ward na may 20 kama, isang adult female ward na may 20 na kama rin. Pinaunlad namin ang kanilang COVID-19 testing, data management, at ang kanilang kapasidad upang humawak ng mga kaso ng COVID-19 sa pamamagitan ng pagbibigay ng biomedical equipment, mga gamot, medical supplies, personal protective equipment, at pagsasanay tungkol sa infection prevention and control. 

Sinuportahan din namin ang SLH sa pamamagitan ng pagpapadala ng mga taong tutulong sa Departments of Laboratory and Epidemiology, at mga doktor at nars para sa mga COVID-19 wards at triage, at sa tuberculosis ward.  Bukod sa pagbibigay ng staff, kagamitan at mga gamot, sinuportahan din namin ang SLH sa pamamagitan ng pagpapabuti ng kanilang mga imprastruktura. 

Inilahad ni Chika Suefuji, project coordinator sa Marawi, ang mga hamong hinarap ng komunidad nang ipinatupad ang community quarantine noong Marso 2020. 

“Hindi makapunta ang mga tao sa kanilang masjid o mosque, na mahalagang gawin para sa Ramadan. May mga taong sumama ang loob dahil sa kailangan nilang baguhin ang kanilang pag-oobserba ng Ramadan ngayong taong ito. May mga hindi rin sumang-ayon sa patuloy na paghihigpit dahil kakaunti naman ang mga kaso ng COVID-19 na naiulat sa kanilang siyudad. Pinag-usapan namin ito ng mga namumuno sa komunidad at ng mga religious leaders. Ipinaliwanag namin kung paano kumakalat ang virus. Naintindihan naman nila, at naglabas sila ng pahayag na nagsasabing kailangang sumunod ang mga tao sa mga panukala sa kaligtasan. Nakatulong ang pagkakaroon ng diyalogo para makapagbigay ng tamang impormasyon at makumbinsi ang karamihan na sumunod sa mga panukala. Sa pangkalahatan, iginagalang naman ng mga tao ang kaayusang panlipunan upang protektahan ang kanilang mga pamilya at komunidad. Nakatulong ito sa pagpigil ng pagkalat ng sakit.” 

Dahil sa mga kahirapang dala ng pandemya, maraming pamilya sa Tondo ang nakaranas ng matinding pagkabalisa at kalungkutan. Kuwento ni Lyka Lucena, na nagtrabaho bilang mental health social worker, “Nag-aalala silang makahawa, lalo na ng kanilang mga mahal sa buhay. Natatakot din silang magkasakit, o magka-COVID 19 uli. Marami sa aming mga pasyente ang nakararanas ng kalungkutan dahil nawalay sila sa kanilang mga pamilya.  Marami ang nagsabi na nakakaramdam sila ng galit, pagkadismaya, at kawalan ng kakayahan sa kanilang sitwasyon.” 

Nagbigay ang Doctors Without Borders ng remote mental health support para sa mga nakabukod sa loob ng kanilang bahay. “Sinubukan naming kilalanin at bigyang-diin ang mga paraan upang makaya nila ang dinadala at makahanap ng daan upang matulungan nila ang kanilang mga sarili.  Tiniyak din naming isaalang-alang ang mga nararamdaman nilang diskriminasyon o stigma. Hinihikayat din namin ang mga pasyenteng makipag-ugnayan sa kanilang mga mahal sa buhay,” sabi pa ni Lucena. 

Ang Malaysia ay may masiglang sistema ng pangangalagang pangkalusugan pero pinakita ng COVID-19 na ang mga patakaran ng pagbubukod at limitadong access sa pangangalagang pangkalusugan ay maaaring magkaroon ng pangkalahatang epekto sa lipunan. Kahit na nagdesisyon ang pamahalaan na gawing libre ang COVID-19 testing para sa lahat, ang mga refugees at mga illegal na migrante ay laging nangangamba na sila’y maaaresto o pansamantalang makakulong. Ang pangambang ito ay di lang nila nararamdaman pag sila’y nasa labas kundi pati na rin pag sila’y nasa loob dahil madalas ang mga immigration raids, kahit sa mga health care facilities. 

Kaya naman nanawagan kami sa pamahalaan na kanselahin ang Circular 10/ 2001, na nagsasaad na kapag may mga illegal immigrants (pendatang asing tanpa izin, or PATI) na humihingi ng pangangalagang pangkalusugan, obligado ang mga healthcare providers na isuplong sila sa mga pulis at opisyal ng imigrasyon. Nanawagan din kami para sa access sa subsidized health insurance at ang paggawad ng legal status para sa irregular migrants ayon sa batas ng Malaysia, na siyang mag-aabsuwelto sa kanila mula sa Immigration Act. 

Isinusulong din namin na tantanan na ng pamahalaan ang pagpuntirya sa mga migrante at mga refugees sa mga immigration raids, na nagiging sanhi ng posibleng pagkalat ng COVID-19 sa detention centres. 

Sa Penang, nagbigay din kami ng COVID-19 health education sa iba’t ibang wika, tulad ng Rohingya at Burmese, at mga serbisyo ng pagsasalin sa mga ospital. Nagsagawa rin kami ng COVID-19 health promotion campaign para sa mga Rohingya refugees gamit ang isang online Rohingya news network.