โรคหัด: โรคติดต่อที่สามารถป้องกันได้

โรคหัดเป็นโรคทางเดินหายใจที่เกิดจากไวรัสซึ่งแพร่กระจายได้ง่ายมากและมักจะส่งผลกระทบต่อเด็กเล็กเป็นส่วนใหญ่ โรคนี้อาจทำให้เสียชีวิตได้แต่ก็สามารถป้องกันได้ด้วยวัคซีนที่พัฒนาขึ้นตั้งแต่ทศวรรษที่ 1960 และยังใช้ได้ดีอยู่จนถึงทุกวันนี้

โรคหัด คางทูม และหัดเยอรมัน เป็นคนละโรคที่เกิดจากไวรัสคนละตัวกัน แต่ทั้งหมดมีลักษณะที่คล้ายกันบางส่วน

อาการของโรคหัดจะเริ่มด้วยอาการไข้ ไอ น้ำมูกไหล ตาแดง และผื่นแดงขึ้นที่ใบหน้าก่อนจะกระจายไปทั่วร่างกาย หากไวรัสนี้แพร่ไปติดที่ปอดอาจทำให้เกิดอาการปอดอักเสบได้ โรคหัดในเด็กโตอาจทำให้เกิดอาการอักเสบของสมอง หรือที่เรียกว่าภาวะสมองอักเสบจากเชื้อไวรัส ที่ทำให้เกิดการชักและทำลายสมองได้

ไวรัสคางทูมมักก่อให้เกิดอาการบวมของต่อมที่อยู่ด้านล่างของใบหู ทำให้ดูเหมือนแก้มป่อง ก่อนจะมีวัคซีน คางทูมเป็นสาเหตุที่พบบ่อยที่สุดของการเกิดเยื่อหุ้มสมองอักเสบ (ภาวะการอักเสบของเยื่อหุ้มสมองและไขสันหลัง) และอาการหูหนวกในสหรัฐอเมริกา นอกจากนี้ผู้ชายยังอาจติดเชื้อคางทูมที่ลูกอัณฑะและทำให้กลายเป็นหมันได้

หัดเยอรมันมีอีกชื่อหนึ่งว่ารูเบลลา โรคนี้ทำให้เกิดผื่นขึ้นที่ใบหน้า ทำให้ต่อมหลังใบหูบวม และในบางกรณีจะมีอาการบวมของข้อต่อกับอาการไข้ต่ำร่วมด้วย เด็กส่วนมากที่ป่วยจะหายได้อย่างรวดเร็วโดยไม่มีผลกระทบในระยะยาว แต่หากหญิงมีครรภ์ติดเชื้อหัดเยอรมันอาจเกิดผลกระทบร้ายแรงได้ หากการติดเชื้อเกิดขึ้นระหว่างช่วง 3 เดือนแรกของการตั้งครรภ์จะมีโอกาสมากกว่า 20% ที่ทารกจะมีอาการผิดปกติตั้งแต่กำเนิด เช่น ตาบอด หูหนวก หัวใจพิการ หรือภาวะบกพร่องทางสติปัญญา

โรคหัดแพร่ระบาดผ่านทางการไอ จาม และน้ำลาย เพราะเป็นโรคที่แพร่กระจายได้ผ่านทางละอองฝอยในอากาศ

ละอองฝอยเหล่านี้จะไปเกาะอยู่ตามพื้นผิวต่างๆ ซึ่งไวรัสจะยังคงแพร่เชื้อได้นานถึง 2 ชั่วโมง ทำให้แม้จะไม่มีการสัมผัสกันโดยตรงระหว่างผู้ป่วยกับคนอื่นก็สามารถติดเชื้อได้

โดยนับตั้งแต่เริ่มติดเชื้อไป 10-14 วัน โรคนี้จะไม่แสดงอาการ

โรคหัดอาจรุนแรงมากหรือร้ายแรงถึงชีวิตในเด็กอายุต่ำกว่า 5 ปี โดยเฉพาะเด็กที่อาศัยอยู่ในสภาวะแออัด ขาดสารอาหาร หรือติดเชื้อเอชไอวี ส่วนที่พบได้น้อยกว่าแต่อันตรายกว่าคือภาวะสมองอักเสบจากเชื้อไวรัส ซึ่งจะพบได้ในผู้ป่วย 1 ใน 1,000 คน ภาวะนี้เป็นอาการแทรกซ้อนที่อันตรายถึงชีวิต

ไวรัสจะฝังตัวอยู่ในทางเดินหายใจ เพิ่มจำนวนเซลล์ และเข้าไปในกระแสเลือด ซึ่งจะส่งต่อไปยังอวัยวะในร่างกายได้ ทั้งม้าม ต่อมน้ำเหลือง ปอด และตับ จากจุดนี้ร่างกายจะเริ่มแสดงอาการ ทั้งมีไข้ น้ำมูกไหล ไอ ตาแดง และบางครั้งก็มีอาการท้องร่วงร่วมด้วย นี่คือระยะที่เด็กติดเชื้อจะแพร่เชื้อโรคได้มากที่สุด

สัญญาณบ่งชี้ว่าเป็นโรคหัดที่ชัดเจนอย่างหนึ่งคือตุ่มคอพลิค หรือจุดสีขาวขนาดเล็กที่พบได้ในช่องปาก

จากนั้นผื่นจะเริ่มขึ้น ภายใน 4 วันจะมีตุ่มขนาดเล็กขึ้นจากที่ใบหน้าเป็นอันดับแรก ก่อนจะลามไปทั่วตัว ตุ่มเหล่านี้จะมีลักษณะเป็นเม็ดเล็กๆ เหมือนเม็ดทรายสีขาว แต่ละเม็ดจะมีขอบเป็นวงสีแดง หลังจากนั้น 3-4 วันผื่นจะจางลง แต่ผิวจะไม่ลอกออกเหมือนอย่างปกติเมื่อเป็นผื่นคัน

เด็กส่วนมากจะป่วยเป็นโรคหัดแบบไม่ซับซ้อน โดยจะมีอาการเหนื่อยล้าหรืออ่อนเพลียประมาณ 10 วันก่อนจะเริ่มหายป่วย ประมาณ 10-40% อาจเกิดอาการแทรกซ้อนได้ เช่น การติดเชื้อที่หู ปอดอักเสบ หรือการติดเชื้อในระบบทางเดินหายใจอื่นๆ

ควรไปพบแพทย์หากยังไม่ได้ฉีดวัคซีนให้เรียบร้อยตามกำหนดและมีประวัติสัมผัสใกล้ชิดกับผู้ที่ป่วยเป็นโรคหัด การฉีดวัคซีนที่สมบูรณ์คือจะต้องได้รับวัคซีนหัด คางทูม และหัดเยอรมัน (MMR)​ จำนวน 2 เข็ม อีกสาเหตุหนึ่งคือการสัมผัสใกล้ชิดกับผู้ที่ติดเชื้อโดยที่ยังไม่เคยได้รับเชื้อมาก่อน จึงควรไปพบแพทย์แม้จะยังไม่มีอาการก็ตาม

ผู้ที่อาศัยอยู่ในประเทศที่มีรายได้ต่ำ โดยเฉพาะเด็กๆ จัดเป็นกลุ่มเสี่ยงสูงสุด ซึ่งเมื่อประกอบกับภาวะทุพโภชนาการหรือมาลาเรีย ผลกระทบนั้นอาจเข้าขั้นอาการป่วยอย่างรุนแรง

ในกลุ่มประเทศเหล่านี้ อัตราการเสียชีวิตจากโรคหัดมักจะอยู่ระหว่าง 3-6% หรืออาจสูงถึง 30% ในค่ายผู้อพยพและชุมชนห่างไกล

ยังไม่มีวิธีการรักษาโรคหัดโดยเฉพาะ แต่เน้นการรักษาตามอาการและป้องกันไม่ให้เกิดภาวะแทรกซ้อน หากปวดศีรษะแพทย์จะให้ยาพาราเซตามอล หรือหากติดเชื้อที่ตาจะได้ยาป้ายตา ส่วนยาปฏิชีวนะจะจำเป็นก็ต่อเมื่อคนไข้มีอาการติดเชื้อซ้ำซ้อน เช่น ปอดอักเสบ หรือการติดเชื้อที่หู

วิธีที่ดีที่สุดในการรับมือกับโรคหัดคือการฉีดวัคซีนรวมสำหรับโรคหัด คางทูมและหัดเยอรมัน การฉีดวัคซีนให้ครอบคลุมเป็นสิ่งสำคัญในการป้องกันการแพร่ระบาด ซึ่งการฉีดวัคซีนประชากรให้ได้มากกว่า 90% จะลดหรือกำจัดพาหะของโรคและหยุดยั้งการระบาดของไวรัสนี้ได้ เพราะนี่คือการสร้างสิ่งที่เรียกว่าภูมิคุ้มกันหมู่ขึ้นในสังคม

ผู้ที่หายจากโรคหัดจะมีภูมิต้านทาน (แอนติบอดี)​ ที่ทำให้มีภูมิคุ้มกันจากไวรัสนี้ ซึ่งการฉีดวัคซีนก็ช่วยป้องกันโรคหัดได้เช่นกัน จึงแนะนำให้เด็กเข้ารับการฉีดวัคซีนหัด คางทูม และหัดเยอรมันจำนวน 2 เข็ม เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการป้องกันโรคของวัคซีนให้ได้สูงถึง 98%