วัณโรค: โรคติดต่อที่ยังคงแพร่กระจายอยู่

วัณโรคเป็นโรคติดต่อที่เกิดจากแบคทีเรียชื่อว่า มัยโคแบคทีเรียม ทูเบอร์คูโลซิส ซึ่งส่งผลกระทบต่อปอดเป็นหลัก

ปี 2562 วัณโรคคร่าชีวิตผู้คนไป 1.4 ล้านคน ทำให้วัณโรคกลายเป็นโรคติดต่อที่เป็นสาเหตุของการเสียชีวิตทั่วโลกสูงสุดติด 1 ใน 10 อันดับแรก  องค์การอนามัยโลกประเมินว่ามีคนทั่วโลกป่วยเป็นวัณโรคถึง 10 ล้านคนในปี 2562 

ในจำนวนนี้ 2 ใน 3 ของผู้ป่วยวัณโรคอาศัยอยู่ใน 8 ประเทศ ได้แก่ อินเดีย อินโดนีเซีย จีน ฟิลิปปินส์ ปากีสถาน ไนจีเรีย บังกลาเทศ และแอฟริกาใต้

ทั้งวัณโรคปอดและปอดอักเสบต่างเป็นการติดเชื้อในปอดคนละชนิดกัน แต่ทั้งสองโรคมีสัญญาณและอาการร่วมกันบางประการ เช่น อาการไอ หายใจไม่ทัน ซึ่งก่อให้เกิดความสับสนได้

ปอดอักเสบคือการติดเชื้อของเนื้อเยื่อปอดในปอดข้างหนึ่งหรือทั้งสองข้าง อาจเกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรีย ไวรัส หรือเชื้อราก็ได้ จัดเป็นการติดเชื้อที่เฉียบพลันและอาการลุกลามอย่างรวดเร็ว หากปอดอักเสบเกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรีย ยาปฏิชีวนะจะช่วยให้อาการดีขึ้นภายใน 48 ชั่วโมง การรักษาด้วยวิธีนี้จะใช้เวลานานหลายวัน และผู้ป่วยจะหายจากอาการต่างๆ ภายใน 3-4 วัน แต่ถ้าเป็นปอดอัดเสบที่เกิดจากไวรัส ผู้ป่วยจะต้องพักผ่อน ดื่มน้ำให้มาก และรับประทานยาแก้ไข้

ส่วนวัณโรคเกิดจากเชื้อแบคทีเรีย ซึ่งต่างจากปอดอักเสบตรงที่อาการจะปรากฏขึ้นอย่างช้าๆ และค่อยเป็นค่อยไป แม้ขณะรักษาการฟื้นตัวของผู้ป่วยก็ช้ากว่าโรคปอดอักเสบ ซึ่งวัณโรคต้องรักษายาวนานกว่ามาก โดยใช้เวลาอย่างน้อย 6 เดือน

เมื่อผู้ที่ป่วยเป็นวัณโรคปอดไอ จาม พูดคุย หัวเราะ หรือร้องเพลง แบคทีเรียที่ก่อโรคจะแพร่กระจายออกไปในอากาศ เมื่อคนอื่นหายใจเข้าไปแบคทีเรียก็อาจจะฝังตัวในปอดและเจริญเติบโตได้

ผู้ป่วยวัณโรคมักแพร่เชื้อให้แก่คนที่ใช้เวลาอยู่ด้วยเป็นประจำทุกวัน เช่น สมาชิกในครอบครัว เพื่อนฝูง เพื่อนร่วมงาน หรือเพื่อนร่วมชั้นเรียน

โรคนี้เป็นโรคติดต่อ และอาจอันตรายถึงชีวิตหากไม่ได้รับการรักษาอย่างเหมาะสม

หากผู้ป่วยเข้ารับการรักษาวัณโรคไม่ครบตามที่แพทย์แนะนำ แบคทีเรียที่ก่อวัณโรคอาจพัฒนาไปเป็นสายพันธุ์วัณโรคที่ดื้อยาได้ ซึ่งการรักษาจะยากขึ้นกว่าเดิม

อีกปัจจัยหนึ่งที่ทำให้การรักษาวัณโรคซับซ้อนคือกรณีที่ผู้ป่วยที่ภูมิคุ้มกันต่ำหรือมีอาการป่วยอื่นร่วมด้วยอย่างเอชไอวีหรือโรคเบาหวาน

เมื่อแบคทีเรียก่อวัณโรคเข้าไปภายในปอดและทำให้เกิดการติดเชื้อ ร่างกายจะตรวจพบการรุกรานและส่งเซลล์ภูมิคุ้มกันเข้าจัดการ ซึ่งรวมถึงแมโครเฟจหรือเซลล์เม็ดเลือดขาวที่ทำหน้าที่ทำลายแบคทีเรียและสิ่งมีชีวิตอื่นๆ หากกระบวนการต่อสู้กับเชื้อนี้สำเร็จ ผู้ป่วยคนนั้นจะเป็นวัณโรคระยะแฝง แต่ถ้าระบบภูมิคุ้มกันพ่ายแพ้และแบคทีเรียเพิ่มจำนวนขึ้น ผู้ป่วนคนนั้นก็จะป่วยด้วยวัณโรค

อาการของวัณโรคมี 2 ประเภท คือวัณโรคระยะแฝง ซึ่งแบคทีเรียก่อวัณโรคถูกควบคุมเอาไว้ได้และอาศัยอยู่ในร่างกายโดยไม่ทำให้เกิดอาการป่วยหรือแสดงอาการใดๆ และอาการป่วยเป็นวัณโรคซึ่งเกิดขึ้นเมื่อแบคทีเรียก่อวัณโรคเติบโตและเพิ่มจำนวนในร่างกายจนทำให้เกิดอาการป่วย

คนจำนวนมากที่เป็นวัณโรคระยะแฝงจะไม่มีอาการป่วยเลย แต่ถ้าภูมิคุ้มกันต่ำ บางครั้งแบคทีเรียอาจจะเติบโตและก่อโรคขึ้นได้

อาการที่พบบ่อยในวัณโรคปอดคืออาการไอที่เกิดขึ้นติดต่อกันนานกว่า 3 สัปดาห์ บางครั้งมีเลือดและเสมหะปน เจ็บหน้าอก อ่อนเพลีย น้ำหนักลด เป็นไข้ และเหงื่อออกมากตอนกลางคืน

หากมีอาการเหล่านี้ควรไปพบแพทย์และเข้ารับการทดสอบหาเชื้อ

ใครๆ ก็เป็นวัณโรคได้ แต่บางคนมีความเสี่ยงมากกว่าคนอื่น เช่น คนที่อยู่ใกล้ชิดกับผู้ที่ติดเชื้อเป็นระยะเวลานาน และผู้ที่อาศัยอยู่ในสภาวะแวดล้อมที่แออัด

นอกจากนี้ ผู้ที่มีอาการซึ่งส่งผลให้ภูมิคุ้มกันต่ำยังมีความเสี่ยงวัณโรคมากขึ้นด้วย เช่น ผู้ที่ป่วยเป็นเบาหวาน ปัจจัยเสี่ยงอีกประการหนึ่งคือภาวะสุขภาพที่ย่ำแย่ อาหารการกินที่ไม่มีประโยชน์​เนื่องด้วยลักษณะการใช้ชีวิตหรือปัญหาอื่นๆ เช่น การใช้ยาเสพติด แอลกอฮอล์ หรือภาวะไร้ที่อยู่อาศัย

แม้ว่าจะเป็นโรคที่ป้องกันและรักษาได้ แต่วัณโรคยังคงคร่าชีวิตผู้คนปีละหลายล้านคน การเข้าถึงการวินิจฉัยและรักษาโรคที่ดีในประเทศที่ยากจนยังคงเป็นอุปสรรคมาโดยตลอด วัณโรคดื้อยาสายพันธุ์ใหม่ยังเป็นปัจจัยที่ทำให้การกำจัดโรคนี้ยากขึ้น เพราะยาจำพวกแรกที่ใช้รักษาจะไม่สามารถฆ่าแบคทีเรียเหล่านี้ได้แล้ว

หากเป็นวัณโรคแฝง คุณอาจต้องรับยาเพื่อลดความเสี่ยงที่จะพัฒนาไปสู่การป่วยเป็นวัณโรค

ถ้าป่วยเป็นวัณโรคจะต้องรับยาหลายชนิดต่อเนื่องกันอย่างน้อย 6 เดือนหรืออาจนานถึง 1 ปีเพื่อฆ่าแบคทีเรียที่ก่อวัณโรคให้ได้ทั้งหมด  อีแทมบูทอล ไอโซไนอะซิด ไพราซินาไมด์ และไรแฟมพิซิน คือตัวยา 4 ชนิดที่ใช้กันอย่างแพร่หลายที่สุดในการรักษาวัณโรค การรับประทานยาจนครบทั้งหมดตลอดการรักษาเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่ง และจะต้องรับประทานยาตามที่แพทย์สั่งอย่างเคร่งครัดด้วย  มิฉะนั้นแบคทีเรียที่ยังไม่ตายจะทำให้รักษาโรคได้ยากและอาจก่อให้เกิดวัณโรคดื้อยาได้

มีความเป็นไปได้มากที่คนเราจะติดเชื้อวัณโรคมากกว่าหนึ่งครั้ง หากผู้ป่วยคนหนึ่งรักษาวัณโรคหายขาดแล้ว แต่ไปหายใจเอาแบคทีเรียก่อวัณโรคเข้าไปในร่างกาย ก็อาจเกิดการติดเชื้อซ้ำได้ วัณโรคยังสามารถกลับมาแสดงอาการได้ใหม่จากการกลับไปติดเชื้อซ้ำอีกครั้ง

ควรสังเกตอาการใหม่ของวัณโรคอย่างเคร่งครัด พบแพทย์เพื่อเข้ารับการตรวจ และรับการรักษาตามคำแนะนำของแพทย์