วิกฤตผู้ลี้ภัยชาวโรฮิงญา

เมื่อวันที่ 25 สิงหาคม 2560 (2017) ชาวโรฮิงญามากกว่า 700,000 คน หลบหนีจากปฏิบัติการอันโหดร้ายทารุณที่ทำอย่างเป็นระบบในเมียนมาไปยังเขตค็อกซ์บาซาร์ทางตะวันออกเฉียงใต้ของบังกลาเทศ  ผู้ลี้ภัยชาวโรฮิงญามาถึงค่ายผู้ลี้ภัยในสภาพที่หิวโหย บาดเจ็บ และจิตใจบอบช้ำ

องค์การแพทย์ไร้พรมแดน (MSF) ได้รับทราบเรื่องราวอันน่าสะเทือนใจว่าบ้านเรือนและหมู่บ้านของพวกเขาถูกทำลายจนราบคาบ บางครอบครัวมีสมาชิกที่ไม่สามารถช่วยเหลือตนเองได้อยู่ในบ้าน ผู้หญิงและเด็กสาวถูกข่มขืน เด็กๆ ถูกเฆี่ยนตีปางตาย ผู้ชายไม่ว่าผู้ใหญ่หรือเด็กถูกจับมัดและสังหารต่อหน้าต่อตาสมาชิกในครอบครัว

ทุกวันนี้มีผู้ลี้ภัยชาวโรฮิงญาเกือบหนึ่งล้านคนอาศัยอยู่ในเขตค็อกซ์บาซาร์ พวกเขาอยู่กันอย่างแน่นขนัดในพื้นที่ 26 ตารางกิโลเมตรด้วยความหวังอันเลือนลางว่าอนาคตจะดีขึ้น ซึ่งค่ายนี้ได้กลายเป็นค่ายผู้อพยพที่ใหญ่ที่สุดในโลก

ผู้ลี้ภัยชาวโรฮิงญาในบังกลาเทศมีชีวิตอยู่โดยไม่รู้ว่าอนาคตจะเป็นอย่างไร พวกเขาถูกปฏิเสธไม่ให้ได้รับการศึกษาในระบบ โอกาสในการประกอบอาชีพ และโอกาสในการเดินทางกลับบ้านเกิด สิ่งอำนวยความสะดวกที่มีความจำเป็น เช่น สุขาและอาหารที่ได้รับแจกล้วนเป็นของส่วนกลาง ผู้คนต้องมารอคอยกันเป็นกลุ่มใหญ่เพื่อเข้าถึงบริการพื้นฐานเหล่านี้ รวมถึงน้ำเปล่าและสุขอนามัย

ชีวิตที่ปราศจากความแน่นอนของพวกเขา รังแต่จะแย่ลงเพราะการระบาดของโควิด-19 สิทธิเสรีภาพและการเข้าถึงการรักษาพยาบาลเพื่อรักษาชีวิตที่มีอยู่น้อยนิดตั้งแต่แรกก็ถูกจำกัดมากยิ่งขึ้น

ในเดือนพฤษภาคม 2563 (2020) รัฐบาลบังกลาเทศได้เริ่มส่งตัวผู้ลี้ภัยชาวโรฮิงญาที่ได้รับการช่วยเหลือจากทะเลไปยังเกาะบาซันชาร์ ห่างจากแผ่นดินใหญ่ประมาณ 30 กิโลเมตร จนถึงปัจจุบันชาวโรฮิงญามากกว่า 3,000 คนจากค็อกซ์บาซาร์ถูกย้ายไปยังเกาะนี้ ซึ่งเป็นเกาะยาวแคบเกิดจากการทับถมของตะกอนดินที่เพิ่งเกิดขึ้นไม่เกินยี่สิบปี และตั้งอยู่ในภูมิภาคที่คนประมาณ 700,000 คนเคยเสียชีวิตเพราะพายุถล่มในช่วง 50 ปีที่ผ่านมา (ลิงก์ 3)  ชาวโรฮิงญาอีกจำนวนมากมีแนวโน้มที่จะต้องย้ายถิ่นฐานอีกในเร็วๆ นี้ เนื่องจากทางการอ้างว่าเกาะนี้สามารถรองรับผู้อยู่อาศัยได้ประมาณ 100,000 คน   การที่องค์กรอิสระด้านมนุษยธรรมยังไม่สามารถเข้าถึงพื้นที่ดังกล่าวได้ก่อให้เกิดความกังวลมากขึ้นว่าผู้ลี้ภัยจะมีสภาพความเป็นอยู่อย่างไร

สถานการณ์ที่เกิดขึ้นทำให้ผู้ลี้ภัยชาวโรฮิงญาหลายแสนคนในบังกลาเทศรู้สึกสิ้นหวัง เนื่องจากพวกเขายังคงต้องใช้ชีวิตอยู่ในสภาพแวดล้อมที่แออัดยัดเยียด ไร้ความสะดวกสบาย พร้อมกับต้องรับมือกับการแพร่ระบาดของโรคและต่อสู้กับความบอบช้ำจากทุกสิ่งที่พวกเขาได้เผชิญมา

การรับมือวิกฤตผู้ลี้ภัยชาวโรฮิงญาขององค์การแพทย์ไร้พรมแดน (MSF)

บังกลาเทศ

นับตั้งแต่ปี 2528 (1985) องค์การแพทย์ไร้พรมแดน (MSF) ได้ลงไปปฏิบัติงานในพื้นที่กรุงธากาและเขตค็อกซ์บาซาร์ในบังกลาเทศ 
องค์การแพทย์ไร้พรมแดนได้เพิ่มขีดความสามารถอย่างมหาศาลในการรับมือกับวิกฤตผู้ลี้ภัยชาวโรฮิงญาหลังจากที่ชาวโรฮิงญาหลั่งไหลเข้ามาในบังกลาเทศ และได้ริเริ่มดำเนินงานรับมือฉุกเฉินครั้งใหญ่ในพื้นที่ค็อกซ์บาซาร์ 

เฉพาะในช่วงหกเดือนแรกของวิกฤตผู้ลี้ภัยโรฮิงญา องค์การแพทย์ไร้พรมแดนได้ทำการรักษาผู้ป่วยแล้วมากกว่า 350,000 คน รวมถึงเหยื่อจากการข่มขืน ผู้ป่วยที่มีบาดแผลจากการถูกยิง และผู้มีภาวะทุพโภชนาการเฉียบพลันรุนแรง  นอกจากนี้ ยังพบการระบาดของโรคที่ปัจจุบันสามารถป้องกันได้ด้วยวัคซีนและโรคที่ไม่ปรากฏมานานแล้วในค่ายผู้ลี้ภัยอีกด้วย

องค์การแพทย์ไร้พรมแดนยังให้บริการดูแล หญิงที่ตั้งครรภ์และการดูแลสุขภาพจิต ซึ่งรวมถึงการให้คำปรึกษาด้านสุขภาพจิตรายบุคคลสำหรับผู้รอดชีวิตจากเหตุการณ์การใช้ความรุนแรงทางเพศ

เนื่องจากโควิด-19 แพร่ระบาดไปทั่วโลก องค์การแพทย์ไร้พรมแดนจึงเพิ่มหน่วยรักษาพยาบาลทั่วพื้นที่เป็นการเร่งด่วน ในขณะเดียวกันเราได้จัดการอบรมพิเศษสำหรับเจ้าหน้าที่ทุกคนที่ปฏิบัติงานป้องกันการแพร่ระบาดของโควิด-19 และจัดการให้ผู้ป่วยที่ติดเชื้อได้รับการรักษาพยาบาล

ข้อแนะนำในการรับมือกับโควิด-19 สำหรับคนทั่วโลกนั้น แทบไม่สามารถปฏิบัติได้จริงในค่ายผู้ลี้ภัย

มาตรการเว้นระยะห่างทางสังคมไม่สามารถทำได้จริงในกรณีที่ผู้คนต้องอยู่อาศัยกันอย่างแออัดในที่พักพิงที่ไม่มั่นคงแข็งแรง

มาเลเซีย

เพื่อลดช่องว่างในการให้บริการสำหรับกลุ่มเสี่ยงนี้ องค์การแพทย์ไร้พรมแดนได้จัดให้มีบริการด้านดูแลสุขภาพ สุขศึกษา สนับสนุนด้านจิตวิทยาและสังคม ตลอดจนให้คำปรึกษาด้านสุขภาพจิตในรูปแบบคลินิกเคลื่อนที่ชุมชนและคลินิกประจำในปีนัง  องค์การแพทย์ไร้พรมแดนเรียกร้องให้มีการเพิ่มความคุ้มครองแก่ผู้ลี้ภัย และส่งประวัติของกลุ่มคนเปราะบางต่างๆ ให้แก่สำนักงานข้าหลวงใหญ่ผู้ลี้ภัยแห่งสหประชาชาติ  (UNHCR) พิจารณาเพื่อประเมินสถานการณ์ของพวกเขา

คลินิกขององค์การแพทย์ไร้พรมแดนในเมืองบัตเตอร์เวิร์ตให้การดูแลรักษาผู้ป่วยมากถึง 1,000 คนต่อเดือน ชาวโรฮิงญาและผู้ลี้ภัยกลุ่มอื่นๆ ต้องเผชิญกับอุปสรรคหลายประการในการเข้าถึงบริการด้านสาธารณสุข และบ่อยครั้งจำเป็นต้องพึ่งพาการให้บริการขององค์การแพทย์ไร้พรมแดนและองค์กรพัฒนาเอกชนอื่นๆ  ผู้ลี้ภัยมีค่าใช้จ่ายในการใช้บริการสาธารณะในราคาที่สูงกว่าคนในท้องถิ่นมาก แม้ว่าจะมีส่วนลดชาวต่างชาติในกรณีที่ถือบัตรซึ่งออกโดยสำนักงานข้าหลวงใหญ่ผู้ลี้ภัยแห่งสหประชาชาติ (UNHCR)  ผู้ที่ไม่มีเอกสารใดเลยจึงเสี่ยงต่อการถูกจับกุมและควบคุมตัว เรื่องนี้เป็นผลจากหนังสือเวียนที่ 10/2001 ซึ่งกำหนดให้ผู้ให้บริการด้านการดูแลสุขภาพต้องรายงานเมื่อพบบุคคลที่ไม่ได้ขึ้นทะเบียน ทำให้ผู้ลี้ภัยลังเลที่จะเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาล

ผู้ป่วยที่เข้ารับการรักษาที่คลินิกของเรานั้นรวมถึงหญิงตั้งครรภ์ที่จำเป็นต้องได้รับการดูแลระหว่างตั้งครรภ์ หรือผู้ป่วยโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง เช่น โรคเบาหวาน ซึ่งจำเป็นต้องได้ รับยาอย่างต่อเนื่อง แต่พวกเขาไม่สามารถเข้าถึงบริการดังกล่าวผ่านระบบบริการสาธารณะ องค์การแพทย์ไร้พรมแดนยังให้การดูแลผู้ป่วยที่ประสบอุบัติเหตุจากการทำงานจำนวนมาก เนื่องจากชาวโรฮิงญามักทำงานอยู่ในธุรกิจตลาดมืด ซึ่งทำให้พวกเขาถูกเอาเปรียบ มีหนี้สิน และประสบอุบัติเหตุระหว่างการทำงาน

องค์การแพทย์ไร้พรมแดนรักษาความสัมพันธ์ใกล้ชิดกับโรงพยาบาลรัฐและคลินิกท้องถิ่นในปีนัง นอกจากการส่งต่อผู้ป่วยแล้ว องค์การแพทย์ไร้พรมแดนยังจัดการอบรมเชิงปฏิบัติการเพื่ออภิปรายเกี่ยวกับบริบทของผู้ลี้ภัยในมาเลเซีย ทำให้เจ้าหน้าที่สาธารณสุขในพื้นที่มีความตระหนักว่าผู้ลี้ภัยชาวโรฮิงญามีชะตากรรมที่ยากลำบากจากเหตุการณ์การใช้ความรุนแรงในเมียนมาและตระหนักว่าประสบการณ์นั้นอาจมีผลกระทบต่อสุขภาพกายและสุขภาพจิตของผู้ลี้ภัยได้

องค์การแพทย์ไร้พรมแดน ได้ร่วมมือกับเมอร์ซี มาเลเซีย (MERCY Malaysia)  หรือสมาคมสงเคราะห์การแพทย์มาเลเซีย เพื่อให้การดูแลทางการแพทย์ในศูนย์กักกันคนเข้าเมืองในเบลันติกและจูรูตามลำดับ  องค์การแพทย์ไร้พรมแดนให้บริการคลินิกเคลื่อนที่รายเดือนและปรับปรุงระบบน้ำและสุขาภิบาลในศูนย์กักกันเหล่านี้ให้ดียิ่งขึ้น ซึ่งสถานที่เหล่านี้เป็นที่พักของผู้ขอลี้ภัยและผู้อพยพที่ไม่ได้ขึ้นทะเบียนจำนวนมาก 

การแพร่ระบาดของโควิด -19 ทำให้การเข้าถึงการรักษาพยาบาลและการป้องกันโรคสำหรับผู้ลี้ภัยและผู้ขอลี้ภัยยุ่งยากซับซ้อนมากขึ้น ความรู้สึกต่อต้านผู้ลี้ภัยและการบุกตรวจคนเข้าเมืองได้เพิ่มความหวาดกลัวในชุมชนผู้ลี้ภัยและผลักดันให้พวกเขาหลบซ่อนตัวมากกว่าเดิม ท่ามกลางสถานการณ์การแพร่ระบาดของโควิด-19 องค์การแพทย์ไร้พรมแดนได้ขยายการให้ความช่วยเหลือโดยกระทำในรูปแบบของการแจกจ่ายอาหารและผลิตภัณฑ์สุขอนามัย รวมทั้งให้ความรู้เกี่ยวกับโควิด-19 ในหลายภาษา ซึ่งรวมถึงภาษาโรฮิงญาและภาษาพม่า  ด้วยความร่วมมือกับอาร์-วิชั่น  (R-vision) ซึ่งเป็นสำนักข่าวโรฮิงญาออนไลน์ที่มีการรายงานข่าวทั่วโลก ภารกิจดังกล่าวได้ก่อให้เกิดการรณรงค์ส่งเสริมสุขภาพในการสถานการณ์โควิด-19 ซึ่งชาวโรฮิงญาหลายหมื่นคนทั่วโลกได้ตอบรับเป็นอย่างดี

ในรัฐยะไข่ ประเทศเมียนมา

ขณะนี้ทีมงานองค์การแพทย์ไร้พรมแดนอยู่ในระหว่างให้บริการรักษาพยาบาลแก่ชาวโรฮิงญาและชาวกะมัน ซึ่งเป็นกลุ่มชาติพันธุ์ชาวมุสลิมที่อาศัยในค่ายผู้ลี้ภัยสี่แห่งที่ตั้งอยู่ตอนกลางของรัฐยะไข่และในเมืองสิตตเว ซึ่งเป็นเมืองหลวงของรัฐยะไข่ด้วยเช่นกัน การดำเนินงานที่กล่าวมานี้อยู่ในรูปแบบของงานให้บริการภาคสนามและคลินิกเคลื่อนที่

อนาคตของชาวโรฮิงญาจะเป็นอย่างไร

แนวทางแก้ไขปัญหาระยะยาวสำหรับวิกฤตผู้ลี้ภัยชาวโรฮิงญาที่มีมาอย่างยาวนานเป็นสิ่งจำเป็น ปัญหาสำคัญคือการไม่มีสิทธิพลเมืองในเมียนมาและการขาดการยอมรับสถานะผู้ลี้ภัยในบังกลาเทศและมาเลเซีย
 
สำหรับผู้ลี้ภัยชาวโรฮิงญาที่ถูกทิ้งให้อยู่อย่างสิ้นหวังในยะไข่  องค์การแพทย์ไร้พรมแดนมีความกังวลเกี่ยวกับอุปสรรคในการเข้าถึงการรักษาพยาบาลเป็นอย่างยิ่ง เนื่องจากมีข้อจำกัดเรื่องเสรีภาพในการเดินทาง ผู้เคลื่อนไหวด้านมนุษยธรรมจึงจำเป็นต้องสามารถเข้าถึงผู้ลี้ภัยได้อย่างอิสระเพื่อประเมินและตอบสนองความต้องการด้านสุขภาพของผู้ลี้ภัยอย่างเป็นกลาง
 
องค์การแพทย์ไร้พรมแดนเชื่อว่า สิ่งสำคัญคือการกลับประเทศหรือการส่งตัวผู้ลี้ภัยกลับเมียนมาจะต้องเกิดขึ้นด้วยความสมัครใจเท่านั้น เมื่อผู้ลี้ภัยชาวโรฮิงญาได้รับการรับประกันว่าจะกลับบ้านได้อย่างสวัสดิภาพ และ ต้นตอของความรุนแรงได้รับการจัดการแล้ว เพราะสิ่งนี้หมาย ความว่าปัญหาการเลือกปฏิบัติและการปฏิเสธสิทธิมนุษยชนขั้นพื้นฐานที่ดำรงอยู่เสมอมาได้รับการแก้ไขแล้ว