ฟิลิปปินส์: ผลกระทบของโควิด-19 กับวัณโรคในชุมชนแออัดกลางกรุงมะนิลา

Amalia เข้ารับการตรวจรักษาที่รถเอ็กซเรย์ขององค์การแพทย์ไร้พรมแดนซึ่งตั้งอยู่ไม่ไกลจากเนินเขานี้ในช่วงต้นเดือนพฤษภาคม 2022 เธอบอกกับทีมองค์การแพทย์ไร้พรมแดนว่า เธอรู้สึกมีไข้ทุกบ่าย แต่หลังจากทานยาพาราเซตามอลก็รู้สึกดีขึ้น รังสีแพทย์จึงทำการเอ็กซเรย์ปอดของเธอ ขณะที่ทีมงานอีกคนเก็บเสมหะของเธอเพื่อตรวจหาการติดเชื้อวัณโรค ไม่กี่วันต่อมา การวินิจฉัยได้รับการยืนยันในห้องปฏิบัติการ ทีมสนับสนุนของเราซึ่งประกอบด้วยพยาบาลและนักบำบัดได้ติดต่อ Amalia และเดินทางไปที่บ้านของเธอ เพื่อแจ้งรายละเอียดเกี่ยวกับผลการวินิจฉัย และให้ความมั่นใจว่าเธอสามารถฟื้นตัวได้ด้วยการรักษาเป็นเวลา 6 เดือนที่สถานีอนามัยของเธอโดยไม่เสียค่าใช้จ่ายใดๆ "ฉันนึกถึงแม่ของฉันทันที นั่นคือสาเหตุการตายของเธอ ฉันคิดว่าบางทีโรคนี้อาจจะคร่าชีวิตฉันด้วย"

เชื้อแบคทีเรีย TB สามารถแพร่กระจายทางอากาศได้อย่างง่ายดายเมื่อผู้ติดเชื้อจาม ไอ หรือพูดคุยในพื้นที่ที่มีอากาศถ่ายเทไม่สะดวก และสามารถอยู่ในร่างกายได้นานเป็นเดือนหรือเป็นปีโดยไม่กลายเป็นโรค  

การค้นหาผู้ป่วยวัณโรคใน Tondo กรุงมะนิลา

ประชากรกว่า 650,000 คนอาศัยอยู่ใน Tondo โดยพื้นที่ประมาณ 9 ตารางกิโลเมตรที่ทอดยาวระหว่างท่าเรือและย่านธุรกิจของกรุงมะนิลาเป็นสลัมที่มีประชากรหนาแน่นที่สุดแห่งหนึ่งของโลก ยิ่งไปกว่านั้น ในช่วงเกือบ 2 ปีที่ผ่านมา มาตรการป้องกันการแพร่ระบาดของโควิด-19 ที่เข้มงวดส่งผลให้เกิดความแออัดอย่างสมบูรณ์ เนื่องจากไม่มีใครได้รับอนุญาตให้ออกนอกบ้านเป็นเวลาหลายวัน

ใน Tondo หลายครอบครัวพักอาศัยอยู่รวมกันในห้องเล็กๆ ที่อากาศถ่ายเทไม่สะดวก เด็กๆ อยู่บ้านเป็นเวลา 2 ปีครึ่งเนื่องจากโรงเรียนปิดทั่วประเทศ ผู้ชายหลายคนซึ่งเป็นเสาหลักในการหาเลี้ยงครอบครัวไม่สามารถทำงานได้อีกต่อไป

"เช่นเดียวกับที่อื่นๆ การจำกัดการเดินทาง ความกังวลเกี่ยวกับความเสี่ยงในการไปสถานพยาบาล การขาดแคลนบุคลากรทางการแพทย์ และการปิดสถานพยาบาลนำไปสู่จำนวนผู้ป่วยวัณโรคที่ได้รับการวินิจฉัยลดลง ตลอดจนการหยุดชั่วคราวของการรักษาวัณโรค” Dr. Trisha Thadhani แพทย์ชาวฟิลิปปินส์ ผู้เชี่ยวชาญด้านวัณโรค จากองค์การแพทย์ไร้พรมแดน กล่าว

ด้วยเหตุนี้ หลายๆ เคสจึงตรวจไม่พบหรือทำการรักษาผู้ป่วยได้  ขณะที่ผู้ป่วยหลายรายก็อาจติดเชื้อโดยไม่รู้ตัว ใน Tondo องค์การแพทย์ไร้พรมแดน ได้เปิดตัวโครงการ "การค้นหาผู้ป่วยวัณโรคเชิงรุก" ภายใต้ความร่วมมือกับกระทรวงสาธารณสุข กรุงมะนิลา โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อตรวจคัดกรอง ติดตาม และส่งต่อผู้ป่วยที่ติดเชื้อวัณโรคไปยังสถานพยาบาลในพื้นที่ ซึ่งนอกจากจะให้การรักษาพยาบาลแล้ว ยังเป็นการทำลายห่วงโซ่การแพร่เชื้ออีกด้วย

ตั้งแต่เดือนพฤษภาคม 2022 ด้วยข้อตกลงก่อนหน้านี้และการสนับสนุนจากทางการและชุมชน รถพยาบาลของทีมองค์การแพทย์ไร้พรมแดน ซึ่งติดตั้งอุปกรณ์รังสีวิทยา ได้เดินทางไปยังชุมชนต่างๆ เพื่อให้บริการตรวจคัดกรองแก่ประชากรในชุมชนต่างๆ ให้ได้มากที่สุด แม้ว่าอุปกรณ์ดังกล่าว ซึ่งมีอยู่อย่างจำกัด จะไม่สามารถรับประกันได้ว่ากระบวนการตรวจคัดกรองเป็นไปอย่างทั่วถึง

ท่ามกลางความกลัวหากพบการติดเชื้อ ซึ่งนอกจากจะถูกปฏิเสธจากครอบครัวและเพื่อนบ้านแล้ว ยังเสี่ยงที่จะตกงานอีกด้วย เนื่องจากการรักษาวัณโรคต้องใช้เวลา คุณต้องไปที่สถานพยาบาลราว 6 เดือนเพื่อรับยา ขณะที่ค่าใช้จ่ายในการเดินทางยังอาจมีราคาค่อนข้างสูงอีกด้วย

“บ่อยครั้ง การจัดลำดับความสำคัญไม่ได้อยู่ที่สุขภาพ แต่เป็นการหาเงินให้เพียงพอเพื่อเลี้ยงดูครอบครัว” Ruth ทีมงานส่งเสริมสุขภาพขององค์การแพทย์ไร้พรมแดน กล่าว 

รถเอ็กซเรย์เคลื่อนที่สำหรับตรวจหาเชื้อวัณโรค

ในทุกวัน ตั้งแต่เวลา 8.00 น. ลำโพงภายในชุมชนจะประกาศเสียงดังฟังชัดว่า "เอ็กซเรย์ปอดฟรี!" ทีมงานซึ่งส่วนใหญ่มาจาก Tondo จะเดินไปตามตรอกซอกซอยที่คดเคี้ยวของละแวกนั้นเพื่อชักชวนให้ประชาชนเข้ารับการตรวจคัดกรองด้วยการเคาะประตูทีละบาน

ไม่เพียงเท่านี้ พวกเขายังจัดการประชุมเพื่อสร้างความตระหนักรู้ เพื่อจัดการกับความเข้าใจผิดเกี่ยวกับโรค วัณโรคสามารถรักษาให้หายได้และการรักษาช่วยลดความเสี่ยงของการติดเชื้อในครัวเรือน ขณะนี้ มีประชาชนมารับการตรวจคัดกรองราว 400 ถึง 450 คนในรถพยาบาลขององค์การแพทย์ไร้พรมแดนในแต่ละสัปดาห์

การคัดกรองคนจำนวนมากด้วยเครื่องเอ็กซเรย์เครื่องเดียวและรังสีแพทย์อาจทำได้ยากหากไร้ซึ่งกล่องดำขนาดเล็ก ซึ่งประกอบด้วยโปรแกรมซอฟต์แวร์ที่ใช้ปัญญาประดิษฐ์ "คอมพิวเตอร์ช่วยวินิจฉัย" (CADx) ซึ่งมีส่วนช่วยให้สามารถตรวจพบเชื้อวัณโรคได้อย่างรวดเร็วและแม่นยำ

หากมีการตรวจพบเชื้อวัณโรค จะมีการเก็บเสมหะของผู้ป่วยและส่งไปยังห้องปฏิบัติการของกระทรวงสาธารณสุขในกรุงมะนิลา เพื่อตรวจด้วยเครื่อง "GeneXpert" อีกครั้ง ซึ่งจะสามารถทำการวินิจฉัยได้ภายในเวลาไม่กี่วัน

จากนั้นทีมสนับสนุนผู้ป่วยขององค์การแพทย์ไร้พรมแดนจะรับหน้าที่ติดตามผู้ป่วยที่เพิ่งได้รับการวินิจฉัยและค้นหาผู้สัมผัสเชื้อในครัวเรือน การค้นหาห่วงโซ่การติดเชื้อภายในตรอกซอกซอยเล็กๆ ของ Tondo นั้นไม่ใช่เรื่องง่าย ต้องใช้ความอดทน บางครั้งคุณต้องเดินผ่านเพิงหลายหลังที่ทำจากเหล็กลูกฟูกและไม้ที่ทับซ้อนกัน ทั้งยังรายล้อมไปด้วยสุนัขผอมแห้งที่เห่าไม่หยุดหย่อน ซึ่งบางครั้งไม่สามารถใช้เวลาเพียงวันเดียว

การติดตามผู้ติดเชื้อในครัวเรือน เพื่อป้องกันการแพร่กระจายของเชื้อวัณโรคต่อไป

นี่คือวิธีที่ทีมองค์การแพทย์ไร้พรมแดนสนับสนุนให้ Amalia เริ่มเข้ารับการรักษาที่สถานพยาบาล ขณะที่สมาชิกในครอบครัวที่อาศัยอยู่ในบ้านเดียวกันก็ได้รับเชิญให้เข้ารับการตรวจคัดกรองเช่นกัน หนึ่งในนั้น คือ หลานของเธอที่ได้รับการตรวจและทำการรักษาเชิงป้องกันเป็นเวลา 3 เดือนโดยแพทย์ขององค์การแพทย์ไร้พรมแดน ผ่านการให้ความยินยอมจากผู้ปกครอง

"ทารกและเด็กเล็กมีแนวโน้มที่จะเกิดโรคในรูปแบบที่รุนแรงและถึงแก่ชีวิตได้" Trisha กล่าว "อย่างไรก็ตาม การวินิจฉัยเด็กมีความซับซ้อนมากกว่าในผู้ใหญ่ เนื่องจากเป็นเรื่องยากสำหรับพวกเขาที่จะขับเสมหะ เพื่อนำมาใช้ในการวิเคราะห์ในห้องปฏิบัติการ นอกจากนี้ เด็กๆ ใน Tondo ยังมีภาวะขาดสารอาหาร ซึ่งทำให้พวกเขามีความเสี่ยงต่อโรคมากยิ่งขึ้น ฉะนั้นจึงมีความจำเป็นในการดำเนินการรักษาเชิงป้องกันในเด็ก ควบคู่ไปกับการรักษาผู้ใหญ่ที่พบการติดเชื้อ” 

ขณะนี้ Amalia หายดีแล้ว ตั้งแต่นั้นมาเธอก็กลับมาเปิดร้านขายของชำเล็กๆ ของเธอ และสามารถโอบกอดหลานๆ อีกครั้งได้อย่างไร้กังวล

อัตราผู้ป่วยวัณโรคที่ได้รับการยืนยันในกลุ่มประชากรที่ทีมของเราได้คัดกรองจนถึงขณะนี้ ซึ่งมีมากกว่า 6,400 รายหรือราวร้อยละ 5 ในช่วง 10 เดือนที่ผ่านมา ตัวเลขที่สูงนี้ยืนยันสมมติฐานเริ่มต้นของเราที่มีแนวโน้มว่าจะมีผู้ป่วยวัณโรคเพิ่มขึ้นหลังการระบาดใหญ่ของโควิด-19

ทีมงานของเราจะยังคงเดินหน้าติดตามหาเชื้อวัณโรคต่อไป "นี่เป็นเพียงน้ำหยดหนึ่งในมหาสมุทร" Trisha กล่าว ด้วยความหวังว่าช่องว่างที่เหลืออยู่จากการระบาดใหญ่สามารถเติมเต็มได้ด้วยความพยายามร่วมกันของผู้มีส่วนได้ส่วนเสียในการควบคุมวัณโรคใน Tondo และที่อื่น ๆ

* https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/tuberculosis

** https://www.who.int/en/news/item/27-10-2022-tuberculosis-deaths-and-disease-increase-during-the-covid-19-pandemic